İşte bu, evrenin ve bilimin dili

Oyun ve matematik ilişkisi çok güçlü. Kitapta bu ilişkiden beslenen kısımlar da bulunuyor. Arkadaşlar arasında iyi vakit geçirmek için yararlanılabilecek pek çok örnek var.

Yazan: Toprak Işık

Galileo’ya göre evreni anlatan şiirin dili matematikmiş. O şiiri okumak isteyenler matematiği kullanmak zorundalar. İşte Bunlar Hep Matematik, okuruna bu dilin kurallarından bahseden ve o dilde yazılmış ilgi çekici dizeler sunan bir kitap. Çağlar Sunay’ın Türkçeleştirdiği, Domingo Yayınlarının ülkemiz okurlarıyla buluşturduğu eserin kapağında Tracie Young ve Katie Hewett’ın imzaları var. İsimler arasında yazar ve çizer ayrımı yapılmamış.

Kurgu, ders kitabı gibi belli bir bütünlük içinde seçilmiş konu ya da konuları anlatmak niyetiyle hazırlanmamış; ancak matematiğin dünyasından ilgi çekici bilgilere ek olarak ders kitaplarındakilere benzer bölümlere de yer verilmiş. Örneğin kesirler ya da oran hesapları bu şekilde açıklanmış. Paydaların nasıl eşitleneceği ve kesirlerin nasıl toplanıp bölüneceği örneklerle gösterilmiş. Bunların yanı sıra kitapta günlük hayatta kullanılan matematiğe ilişkin pratik bilgi ve yöntemler de bulunuyor. Hesap makinesi ve kâğıt kaleme başvurmaksızın dört işlem yapmanın kısa yolları anlatılmış.

Çarşı pazar alışverişinden astronomiye kadar matematiğin pek çok alandaki uygulamalarına değinilmiş. Hemen her zaman şaşırtıcı bilgiler seçilmiş. Bu nedenle okunması kolay ve keyifli bir kitap çıkmış ortaya. Üç beş sayfada bir rastlanan “Biliyor muydunuz?” bölümleri bu anlamda oldukça işlevsel olmuş. Yazarlar, derinlikleri çok farklı bilgileri doğal akışı zorlamadan bir araya getirebilmişler. Bilim dünyasının önemli isimlerine ait güzel alıntılar da kitaba renk katmış:

“Matematiğin özünde basit şeyleri karmaşıklaştırmak değil, karmaşık şeyleri basitleştirmek yatar.”
Bunu söyleyen Amerikalı matematikçi Stan Gudder… Albert Einstein ise “Matematikte karşılaştığınız güçlükleri dert etmeyin, emin olun ben daha büyükleri ile karşı karşıyayım,” demiş.
Kitapta, sık kullanılacak olmasa da öğrenildiğinde hoş bir şaşkınlık yaratan bilgiler de var. 12345 ile sekizin çarpımının 98760 olduğunu bir çırpıda söyleyebilir misiniz? İşin sırrını öğrenen, 123456789 ile sekizi de kolayca çarpabilir.
Oyun ve matematik ilişkisi çok güçlü. Kitapta bu ilişkiden beslenen kısımlar da bulunuyor. Arkadaşlar arasında iyi vakit geçirmek için yararlanılabilecek pek çok örnek var: Karşınızdakine aklından bir sayı tutmasını söyleyin. Bilmediğiniz o sayıyla birçok işlem yaptırın; sonra da çıkan sonucu doğru tahmin ederek şaşırtın onu.
Ezberci bir eğitim sistemine sahip olduğumuz yönündeki haklı eleştiri yıllardan beri süregeliyor. Sadece sosyal bilimlerde değil, fen bilimleri ve matematikte de çocuklarımıza akıl yürütmenin önemini yeterince kavratamıyoruz. Büyük matematikçimiz Cahit Arf, matematiği ezberlemeyin, kendiniz yapın diyor. İşte Bunlar Hep Matematik, bu sözün paralelinde duran bir eser değil. Kestirme yollar önerirken bazen matematiğin ve bilimin temellerindeki mantığı ezberciliğin gölgesinde bırakmış. Örneğin fizikte kullanılan hız, yol ve zaman ilişkisini gösteren formülü akılda tutmak için pratik bir yöntem sunmuş ama bu üçü arasındaki basit ilişkinin nasıl kurulabileceğini anlatmamış. Kitabın genelinde hissedilen bu yaklaşım görmezden gelinemeyecek bir kusur. Matematikte ispatların önemine değinilmemiş olması da ciddi bir eksiklik.
Eserin doksan altı ve doksan yedinci sayfalarında ortak bölenlerin en büyüğü (OBEB) konusunun kavranmasını kolaylaştıracak bir probleme yer verilmiş. Organize ettiğiniz partiye ya on iki ya da yirmi çocuk gelecek. Elinizdeki seksen şekeri, kaçarlı paketlere koyarsanız gelen her bir çocuğa en fazla sayıda şeker vermiş olursunuz? Sorunun çözümü için yirmi ve on ikinin OBEB’i bulunarak şekerlerin paketlere dörder dörder koyulması gerektiği söylenmiş. Çözümde seksen hiç kullanılmamış. Toplam şeker sayısı seksen değil, örneğin yetmiş dokuz ya da yüz olsaydı OBEB hesabı işe yaramazdı. Anlaşılacağı üzere, OBEB konusunun kavranmasına yardımcı olsun diye seçilen örnek doğru değil.

“Çemberlerde hiç düz çizgi olmadığından sabit bir sayıya gereksinim duyulur; o da pi sayısıdır.” “İşin matematiği” başlığı altında yer alan bu cümle ile pi’nin ortaya çıkışının arkasındaki matematiğin doğru bir şekilde aktarıldığını söylemek mümkün değil.
İşte Bunlar Hep Matematik kusursuz bir eser değil. Daha iyisi, matematiğe daha doğru açıdan yaklaşanı mutlaka yazılabilirdi; ancak bu hâliyle de yararlı bir kitap. Bölümlerin bazıları eğitimli yetişkinlere basit gelebilir ama ilgilerini çekebilecek bilgilerden de bolca var. Dolayısıyla her yaştan okura önerilebilir.