Tatlı-ekşi bir tekerle(n)me

Brezilya’dan Anadoluya, yerelden evrensele…

Yazan: Funda Mengilli

Kullandığınız dilden keyif almak ister misiniz? Onu nasıl eğip bükebildiğinize bir bakın.
Anlamsız ama yerinde sözcükler yaratabiliyor, mantığınıza sığmayan cümleler oluşturabiliyor, üstelik aklınızın itirazlarına rağmen eğleniyorsanız, dilinizin büyüleyici yönünü keşfetmişsinizdir bile. Tekerlemeleri bilinç düzeyinde fark etmişsinizdir.

Tekerlemeler, tutarsızlığı taşıyabilen nadir türlerden. Eklektik aktarımın başrolünde olduğu özgün anlatımlardan. Hâliyle, edebiyatın en özgür oyun alanlarından. Simgeleri, özneleri, olayları yuvarlayıp çevirebildiğimiz, dilimizle karşılıklı oturup oyun kurabildiğimiz bir alan. Üstelik hepsi kendi diline içkin olsa da kimilerinin hiç değilse içerik olarak evrenselliği heyecan verici.

Telma Guimarães, Brezilya halk kültüründeki “Buradaki Pastırma Nereye Gitti?” tekerlemesinden esinlenerek yazdığı metinde, kayıp pastırma yerine kitap imgesini kullanmakla yetinmemiş, tekerlemenin doğrusal kurgusunu, resimli kitaplarda görmeye alışık olmadığımız biçimde, çember kurguya dönüştürmüş. Kitap imgesi, nedensellikten yoksun olaylar dolayısıyla düştüğümüz boşluğu kapatmak, döngüyü tamamlamak için yaratıcı bir çözüm sunmuş.
Hikâyeye, kaybolan bir kitabı aramakla başlıyoruz. Kurgu, ilkin bizi sokağa çıkarıyor, insanların, hayvanların içinden geçirerek, bir karnavalın ortasına bırakıyor. Ardınca, ara-bul oyununu bitkilerin, kuşların, böceklerin arasında sürdürüyoruz. Büyükçe bir kuşu andıran büyükbaba karakteriyle yaşam alanımıza dönüyor, büyükannenin patlattığı mısır eşliğinde kitabın öznesi çocukla birlikte -belki de bizzat o olarak- henüz okuduğumuz, hâlâ elimizde tuttuğumuz kitabı okuyor, çemberi bütünlüyoruz.
Yolculuğumuz metinden çok, illüstrasyonlarla örülü. Çizer Jana Glatt, kitapta Picasso’dan esinle grafiksel bir dil yaratmayı amaçlamış. Renklerin dışavurumu, figürlerin ürettiği doku, oyunumuzun asli kurucusu. Metnin aktarmadıklarının çokluğundan faydalanan zengin görsel dilin, kitabı olduğundan çekici kıldığını söylemek gerek. Damakta, şekerleme gibi rengârenk bir sergiyi izledikten sonra kalana benzer tatlı-ekşi bir lezzet bıraktığını da.

1. Esin kaynağı tekerlemenin özgün adı:“Cade O Toucinho Que Estava Aqui?” Dilimizdeki “Komşu Komşu, Hu Hu!” tekerlemesine yapısal benzerliği ilgi çekici
2. Bu kitapla illüstrasyon kategorisinde 2020 Jabuti Ödülü’ne değer görüldü.
3. http://www.lendojunto.com.br/2020/12/livro-para-ler-com-os-bebes-cade-o.html