Gerçek kavramı üstüne sorularla düşünmek…

Çocuk okurun, her yanıtın birçok farklı soru ürettiğini deneyimlemesi, bu deneyim aracılığıyla düşünmenin şaşırtıcı, zevkli ve yaratıcı bir eylem olduğunu keşfetmesi Brenifier’in ve “Filozof Çocuk” kitaplarının temel amacı olsa gerek.

Yazan: Cahit Ökmen

Gerçeğin, başta devlet eliyle olmak üzere, her alanda çarpıtıldığı, içinin boşaltıldığı; “güç”ün gerçeğin üzerinde karanlık bir imparatorluk kurduğu bir dönemde Gerçek Nedir? ve Her Zaman Gerçeği Söylemem Gerekir mi? adlarında, çocuklar için yazılmış iki felsefe kitabıyla karşılaşmak insanda tuhaf duygular yaratıyor: Yüreğinizin bir yanı ürpertici, kaotik çizikler içinde… diğer yanınaysa incecik bir tan yarığından sızan ışık hüzmesi belli belirsiz bir dokunuşla bir umut  sıcaklığı  yayıyor.

Eleştirel düşünme pratiği kazanmak, sorgulamaya dayalı bir bakış açısı geliştirmeyle olanaklı. Bunun küçük yaştan itibaren başlaması için, çeşitli yayınevleri çocuklarla felsefeyi buluşturan dizi kitaplar yayımlıyorlar nicedir. İyi Kitap’ta yayımlanan bir yazımda, bu kitapların belli başlıcalarından söz etmiştim, dilerseniz https://www.iyikitap.net/2019/03/04/merak-uyandiran-sorularla-dusunmek/ bağlantısına göz atabilirsiniz.

Her felsefi dizinin yazarı, kitaplarında farklı yöntemler uygulayarak çocukları bir “düşünme pratiği” içine çekiyorlar. Gerçek Nedir? ve Her Zaman Gerçeği Söylemem Gerekir mi?, Oscar Brenifier’in Tudem Yayınlarının “Filozof Çocuk” serisinden çıkan son iki kitabı. Oscar Brenifier’in yöntemi, bu düşünme pratiğinin merkezine soruları yerleştirmek, çocuğun gündelik yaşamıyla ilişkilendirmesine olanak sağlayan, onun dünyasında yansıması olan alt sorularla düşünme eylemini ilgili yaş grubunun boyunu geçmeyecek sularda derinleştirmek. Çocuk okurun, her yanıtın birçok farklı soru ürettiğini deneyimlemesi, bu deneyim aracılığıyla düşünmenin şaşırtıcı, zevkli ve yaratıcı bir eylem olduğunu keşfetmesi Brenifier’in ve “Filozof Çocuk” kitaplarının temel amacı olsa gerek.

Gerçek Nedir? kitabı, “gerçek” kavramıyla ilgili üç temel soru üretiyor: “Bir şeyin gerçek olduğunu bilebilir misin?”, “Gerçek herkes için aynı mıdır?” ve “Hayal ettiğimiz şeyler gerçek midir?” Brenifier, bu üç sorunun her birine, çocuk dünyasının olası kavrayış ve algısına yönelik olarak ve onların doğal diliyle yanıtlar üretiyor. Ardından da çocuğun verdiği varsayılan bu yanıtlar üstünden, çocuk okurun yanıtların geçerliğini tartmasını ve sorgulamasını sağlayacak yeni sorular geliyor. Brenifier, her bölümün sonunda parmak kaldırıp söz alıyor ve özetleyici, birleştirici, kısa bir açıklamanın ardından “Bu soruları sordum, çünkü böylece…” diye başlayan birkaç kısa cümleyle sorularının amacını belirtiyor.

Her Zaman Gerçeği Söylemem Gerekir mi? kitabının üç temel sorusu da “Her zaman gerçeği söyleyebilir miyiz?”, “Yalan söylemek ne işe yarar?” ve “Sana söylenen her şey her zaman gerçek midir?” biçiminde sıralanıyor. Aynı yöntem, bu kitap ve bu sorular için de geçerli.

İki kitapta da Zelda Zonk’un çizimleri çok başarılı; sorularla düşünme eyleminin tadını çıkarmaya büyük katkı sağlıyor, okurun soruların kapsamını daha geniş algılamasını sağlayacak ve onu düşünürken güldürecek hikâyeler üretiyor.  

Bir çocuğun kendisine verilen ya da kendiliğinden eline aldığı felsefi dizi kitaplarını ilgi duyarak, düşünmenin yaratıcılığını hissederek, kafasına takılan bazı kavramlara birtakım yaklaşımlar geliştirdiğini hissederek okuması ve bundan heyecan duyması, bu kitapların düşünme pratiğine ilişkin geliştirdikleri anlatım yöntemlerinin çocuk dünyasına uygunluğuyla, görsel desteğin niteliğiyle doğru orantılı. “Filozof Çocuk” serisi bu açıdan öne çıkan dizilerden biri. 

Bu kitaplarla ilgili, önceki yazımda da dile getirdiğim bir gerçekliği bir kez daha vurgulamalıyım: “Söz konusu kitapların okul ve ev ortamlarında öğretmen ve ebeveyn katılımlarıyla birlikte okunarak konuşulup tartışılması çok daha işlevsel sonuçlar doğuracaktır kuşkusuz.” Grup okumaları ve tartışmaları çocukların felsefi bir problemle ilgili farklı bakış açılarıyla karşılaşmalarına, bunların birbirleriyle çarpışmasının, çelişmesinin, birbirlerini pekiştirmesinin heyecanını yaşamalarına ve bir tartışma kültürünün oluşup gelişmesine de olanak sağlayacaktır. Bu yaşantıların niteliği, bu kitapların bireysel okunmalarına yönelik ilgi ve merakı da belirleyecek ve besleyecektir. 

Gerçek Nedir? kitabından aşağıdaki alıntı, soruların yeni sorular ve yanıtlar için ne denli doğurgan olduklarını göstermiyor mu?

“- Hayal ettiğimiz şeyler gerçek midir?

– Hayır, çünkü filmlerde gördüğümüz süper kahramanlar ve canavarlar gerçek değildir.

– O hâlde gerçek olmayan bir canavardan niye korkarsın?”

Felsefi düşünce böyle bir şey: Bir soru birçok kavramın kapısını aralayıverir… O gökyüzünün alacakaranlık örtüsünden sızan ışık hüzmeleri çoğalıverir…